Uprawnienia rodzicielskie obejmują urlopy macierzyńskie, rodzicielskie, ojcowskie i wychowawcze, a także elastyczną organizację pracy i ochronę zatrudnienia. Sprawdź, komu przysługują, jakie mają wymiary i z jakimi świadczeniami się wiążą.
Fundamenty uprawnień rodzicielskich
Uprawnienia rodzicielskie obejmują urlop macierzyński (w tym na prawach urlopu macierzyńskiego), urlop rodzicielski, urlop wychowawczy, urlop ojcowski, elastyczną organizację pracy oraz mechanizmy ochrony stosunku pracy. Przysługują one nie tylko rodzicom biologicznym, lecz także osobom, które przyjęły dziecko na wychowanie (adopcja, rodzina zastępcza – z wyłączeniami dla zawodowych).
Celem jest zapewnienie ciągłości opieki nad dzieckiem oraz bezpieczeństwa socjalnego rodziny przy jednoczesnym poszanowaniu realiów rynku pracy.
Urlop macierzyński: wymiar, przekazanie części i przerwanie
Wymiar urlopu macierzyńskiego zależy od liczby dzieci urodzonych przy jednym porodzie: 20 tygodni (1 dziecko), 31 (2), 33 (3), 35 (4), 37 (5 i więcej). Część urlopu może – w ściśle określonych sytuacjach – przejąć ojciec lub inny członek najbliższej rodziny (śmierć lub porzucenie, niezdolność matki do samodzielnej egzystencji, hospitalizacja).
Matka może rozpocząć urlop do 6 tygodni przed porodem; po urodzeniu przysługuje pozostała część. Po 14 tygodniachod porodu możliwa jest rezygnacja z reszty przez matkę, pod warunkiem przejęcia urlopu przez ojca i złożenia kompletu wniosków i oświadczeń.
Urlop rodzicielski i praca w jego trakcie
Urlop rodzicielski przysługuje łącznie obojgu rodzicom: 41 tygodni przy urodzeniu lub przyjęciu jednego dziecka, 43 tygodnie przy dwojgu. Dla dziecka z ciężkim i nieodwracalnym upośledzeniem albo nieuleczalną chorobą zagrażającą życiu – 65/67 tygodni. Każdemu z rodziców przysługuje 9 tygodni nieprzenoszalnych, których nie można przekazać drugiemu rodzicowi. Urlop można dzielić na części i – jeśli to potrzebne – wykorzystywać jednocześnie przez oboje rodziców.
Podczas rodzicielskiego wolno pracować u swojego pracodawcy do 1/2 etatu; w zamian wydłuża się wymiar rodzicielskiego – maksymalnie do 82/86 tygodni, a przy dziecku z ww. orzeczeniem do 130/134 tygodni.
Urlop ojcowski
Pracownik–ojciec może wykorzystać 2 tygodnie urlopu ojcowskiego (jednorazowo lub w dwóch częściach) do ukończenia przez dziecko 12. miesiąca życia; przy przysposobieniu – do 12 miesięcy od uprawomocnienia, nie dłużej niż do 14. roku życia dziecka. Wymagany jest wniosek złożony co najmniej 7 dni wcześniej; za okres urlopu przysługuje zasiłek macierzyński.
Ochrona stosunku pracy i powrót do pracy
W ciąży, w trakcie macierzyńskiego oraz w okresach bezpośrednio poprzedzających i obejmujących rodzicielskie, wychowawczy i ojcowski obowiązuje zakaz wypowiedzenia i rozwiązywania umów (z wyjątkami: upadłość/likwidacja). Umowa na czas określony, która rozwiązałaby się po 3. miesiącu ciąży, co do zasady ulega przedłużeniu do dnia porodu (z wyłączeniem umów na zastępstwo).
Po zakończeniu urlopu pracodawca przywraca pracownika na dotychczasowe stanowisko; gdy to niemożliwe – na stanowisko równorzędne, na nie gorszych warunkach i wynagrodzeniu.
Świadczenia związane z narodzeniem i wychowaniem dzieci
Zasiłek macierzyński
Przysługuje osobom na urlopie macierzyńskim, rodzicielskim lub ojcowskim.
100% podstawy za urlop macierzyński;
70% za rodzicielski;
81,5% za całość (wniosek do 21 dni po porodzie);
ojciec: 9 tygodni – 70%.
Zasiłek opiekuńczy
Dla jednego rodzica lub opiekuna, gdy brak innej osoby do opieki.
80% podstawy, także za dni wolne.
-
Limity roczne:
dziecko <14 lat – 60 dni;
niepełnosprawne – 30 dni;
inni członkowie rodziny – 14 dni;
dziecko <8 lat (zamknięcie szkoły, choroba niani) – 60 dni.
Program Aktywny rodzic:
Dla rodziców dzieci do 3 lat – jeden z trzech wariantów:
Aktywni rodzice w pracy – do 1 500 zł/mies., gdy dziecko nie chodzi do żłobka.
Aktywnie w żłobku – dofinansowanie opieki do 2 200 zł/mies. (dziecko z niepełnosprawnością: 1 900 zł).
Aktywnie w domu – 500 zł/mies., bez kryterium dochodu.
Zakończenie:
Polski system uprawnień rodzicielskich gwarantuje szeroką ochronę pracowników wychowujących dzieci, łącząc elastyczność organizacyjną z bezpieczeństwem finansowym. Znajomość zasad dotyczących urlopów i świadczeń pozwala rodzicom skutecznie planować opiekę nad dzieckiem, nie rezygnując z aktywności zawodowej.
